ODTÜ öncülüğünde, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü, Atina Akademisi ve Güney Kaliforniya Üniversitesi takviyeleriyle hazırlanan ‘İskenderun Körfezi Kıyı Yapıları Ve Doğu Akdeniz’deki Tsunami Değerlendirmeleri’ ön raporunun sonuçları aşikâr oldu.
Raporda, merkez üssü deniz kıyısından yaklaşık 90 kilometre içeride olmasına ve fayın doğrultu atılımlı karakteristik göstermesine karşın 7,7 büyüklüğündeki sarsıntının, Hatay’ın Arsuz ve Mersin’in Faziletli ilçeleri ile KKTC’nin Gazimağusa ve Girne kentlerinin kıyılarında küçük genlikli tsunami olayına neden olduğu belirtildi.
Buna nazaran Hatay’ın Arsuz ilçesi kıyısına birinci dalganın 25’inci dakikada, en yüksek dalganın da 14 santimetre ile 33’üncü dakikada ulaştığı belirlendi. Gazimağusa istasyonunda 17 santimetrelik en yüksek dalga 65’inci dakikada, Faziletli istasyonunda 14 santimetrelik en yüksek dalga 48’inci dakikada, Girne istasyonunda ise 10 santimetrelik en yüksek dalga tekrar 48’inci dakikada ölçüldü.
Test edilmesine imkan sağlayan olay
Raporda, “6 Şubat 2023 zelzelesi sebebiyle Doğu Akdeniz’de oluşan küçük ölçekli tsunami olayının bilimsel olarak araştırılması ve oluşma düzeneğinin saptanması, bölgede gelecekte oluşabilecek mümkün tsunami olaylarının oluşma sistemlerini evvelden anlamak ve hazırlıklı olmak için değerlidir. Bu olay hem karada merkez üssü olan doğrultu atımlı fay kırılması sonrası oluşan tsunami sebebiyle araştırılması gereken hem de bölgedeki erken ihtar sisteminin verimli çalışmasının test edilmesine imkan sağlayan bir olay olmuştur” sözleri yer aldı.
Raporu hazırlayan takımın başkanlığını yapan UNESCO Kuzey Doğu Atlantik ve Akdeniz Tsunami İhtar Sistemi evvelki devir lideri, ODTÜ Sarsıntı Mühendisliği Araştırma Merkezi Üyesi ve Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Kıyı ve Deniz Mühendisliği Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, raporda yer alan bulguları kıymetlendirdi.
‘Tsunaminin oluşma noktası Samandağ Kaleburnu’nun güneyi’
Raporda gösterilen noktaların, kıyıda su yüzeyini ölçen ve mareograf ismi verilen aygıtların bulunduğu yerler olduğunu söyleyen Yalçıner, zelzele sonrası denizde bir hareketlenme varsa bu aygıtların hareketlenmeyi yakalayabildiğini aktardı.
Yalçıner, şöyle devam etti:
“İlk çıkardığımız bilgi ‘Dalga ne vakit gelmiştir?’ Bunun vardığı yere ve mühletine nazaran oluştuğu noktayı bulmamız kıymetli. Oluştuğu noktada fay, deniz tabanını kaldırmış ya da deforme etmiş mi? Veyahut deniz tabanında oturma, kayma üzere kütle hareketi oluşmuş mu? Bunları bilmek için evvel kayıtları incelemek, daha sonra fayın kırıldığı yerleri saptamak, sonra da deniz tabanında kestirim ettiğimiz oluşumların yerlerini bulmak gerek. Bunların hepsinin dairelerinin kesiştiği yer, Samandağ kuzeyindeki Kaleburnu’nun güneyinde açıkta bir noktaya işaret ediyordu.”
Hatay’da meydana gelen 6,4 büyüklüğündeki sarsıntıya de dikkati çeken Yalçıner, “Denizde sanki fay devam ediyor mu? 6,4 büyüklüğündeki zelzeleyle Samandağ’a geldiğini gördük. Güneye giderse denize hakikat mu yönelir, yoksa Lazkiye’den güneye mi masraf? Tarihine bakıyoruz ve bölgede deniz tabanında sarsıntılar olacaksa nasıl bir dalga yaratır, nasıl yayılır, nerelere, ne kadar vakitte gelir? Bu bilgileri bulmaya çalışıyoruz. Bizim bu araştırmalarımız ileride bu türlü durumlar için hazırlıklı olma ve ikaz verme etabına bilgi sağlamaktır” dedi.
Yalçıner, tsunaminin oluştuğu noktanın tespit edilmesinin kıymeti hakkında, “Biz ‘Orada bir kayma, oturma olacaktır.’ demiyoruz, ‘Orada zayıf bir bölge var.’ durumunu işaret edebiliyoruz” değerlendirmesinde bulundu.
İleriki çalışmalar için kıymetli araştırma
Depremlerin merkez üslerinin kıyıdan uzak olmasının tsunami uzunluklarını etkilediğine değinen Yalçıner, “Denizde makul bir hareket gözlenmişse onun kaynağının nerede ve nasıl bir kütle hareketi ile meydana geldiğini araştırmak ve deniz tabanında kritik bölgeler olup olmadığını saptamak önemlidir” sözlerini kullandı.
Deprem konusunda vatandaşlara tahlilli bilgiler ulaştırmak gerektiğini lisana getiren Yalçıner, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Sadece ‘deprem olacak önlem alalım’ demektense, önlemi de almaya yardımcı olmamız lazım. Ben ‘Tsunami olacak’ diyorsam, bunun nasıl olacağını ve nasıl tedbir alınması gerektiğini de anlatmam lazım. Halkımızı esasen daha somut, sağlam bilgiler bekliyor.
Tsunaminin düzeneğini incelemek, ileride yaşanacak diğer olaylarda bu cins deniz hareketleri oluşumunu şimdiden anlamak için değerli. Denizin içinde fayları göremiyoruz, karadaki kırıkların hepsini görüyoruz. Deniz tabanındaki hareketlenme ile denize geçen güç dalga olarak kıyılara geliyor. Taban hareketlerinin sırları da ölçülen dalga ile bize ipuçları olarak ulaşıyor. Kıyılardaki su hareketlerini, dalgayı ve onunla gelen ipuçlarını güzel incelemek; deniz tabanında ne olduğunu anlamak, daha sonra bu hareketin ileride öbür hangi olaylar oluşturabileceğini kestirim etmemiz açısından değerli.”