Philippa Roxby
BBC Sıhhat Muhabiri
Demans riskini azaltmak için her yaştan insanlara, beyinlerine “iyi bakmaları” öneriliyor.
İngiltere’deki Alzheimer Araştırmaları Vakfı’nın (Alzheimer Research UK) araştırması sonunda hazırlanan yeni bir uygulama, zihin açıklığı, hareketlilik ve toplumsal ilgilerine dair bir çok teklif getiriyor.
Örneğin toplumsal ilgilerden kopmamanın bir yolu olarak 40’lı ve 50’li yaşlarda, sistemli olarak kulak muayenesi yaptırıp, işitme meselelerini vaktinde engellemek teklifler ortasında.
Fakat birden fazla demans hadisesi bu cins yollarla engellenemiyor.
O bakımdan erken teşhis ve gelişmiş tedaviler hala hayati değer taşıyor.
Araştırma, demansla bağlı 12 risk faktörü tespit etmiş.
Eğer bunlarda gerekli değişiklikler yapılırsa her 10 şahıstan 4’ünde hafıza kaybı, baş karışıklığı ve irtibat meselelerinin ilerlemesi durdurulabiliyor.
Bu risk faktörleri temelinde sigarayı bırakma, alkollü içki ölçüsünü azaltma, nizamlı antrenman ve beyni canlı tutacak faaliyetler tavsiye ediliyor.
En kıymetlisi de, uzmanlar bunları yapmak için hiçbir vakit çok erken ya da çok geç olmadığını söylüyorlar.
Son araştırmalara dayanarak hazırlanan beyin sıhhati testi, şahsî demans ihtimalini azaltmak isteyen herkesçe yapılabilir.
Fakat uzmanlar bilhassa 40-50 yaş kümesini hedefliyor, zira bunun beyin sıhhatini müdafaa açısından kıymetli bir fırsat penceresi olduğunu düşünüyorlar.
Vakfın baş hekimi Profesör Jonathan Schott, uygulamanın “insanlara demans konusunda harekete geçip, riskleri azaltma imkanı veren pratik ve kolay metotlar sunacağını” söylüyor.
Buna karşılık Profesör Schott, demans riskini azaltmanın mümkün olduğunu insanların yalnızca üçte birinin bildiğini, bunun değişmesi gerektiğini de kaydediyor.
Bu uygulama, uzmanlara nazaran, riskleri azaltma konusunda farkındalık ve harekete geçme fırsatı vererek demans riskini azaltabilir
Alzheimer, beyin işlevlerinin azalması manasındaki demansın en yaygın sebebi ve İngiltere’de yaklaşık 1 milyon, dünyada ise toplam 55 milyon insanın sıhhatini etkileyen bir durum.
Giderek daha çok insan daha uzun yaşadığı, hasebiyle risk kümesindeki insan sayısı arttığı için bu sayıların da önümüzdeki yıllarda süratle yükselmesi bekleniyor.
İngiltere’de Demans Platformları isimli oluşumdan demans uzmanı doktor Sarah Bauermeister bir çok araştırmanın, işitme sıkıntıları ile demans riski ortasında ilgi olduğu sonucuna vardığını hatırlatıyor:
“Tam olarak neden bu türlü olduğu açık değil ama muhtemelen, konuşmaları anlamak için uğraşırken başka duyularını kullanmaya odaklanamıyorlar ve dünyaları küçülüyor.”
Bu yüzden sık sık kulakları denetim ettirip gerektiğinde işitme aygıtları kullanmanın yararlı olacağını söylüyor.
‘Demanslıları suçlamak yanlış’
Kişisel olarak demans riskimiz, yaş, genlerimiz ve hayat biçimimizin bir bileşimiyle irtibatlı.
Bunların birçok değiştirilebilir şeyler değil ve o yüzden demans olaylarının yüzde 60 kadarını önlemenin garantili bir yolu yok.
Londra’daki Queen Mary Üniversitesi’nde demans konusunda ders veren Dr. Charles Marshall “İnsanları demans oldukları için suçlamamak çok önemli” diyor.
Bazı kısımlar, örneğin daha fakir bir ortamda büyüyen ve yaşayanlar, eğitim imkanlarından daha az yararlanabilenlerde demans riski daha yüksek.
Fakat Dr. Charles Marshall İngiltere Ulusal Sıhhat Hizmetleri NHS’in 40 ile 74 yaş ortası nüfus için hazırladığı sıhhat denetimi uygulamasının beyin sıhhatini denetim için de kullanılabileceğini ve hem demansın birinci belirtilerinin tespit edilebileceğini, hem de tavsiyeler verilebileceğini söylüyor.
Şu anda demansın teşhisi ortalama üç yıl sürüyor ve çok az tedavi öneriliyor.
Dr. Marshall “Demans için de kanser üzere bir teşhis süreci geliştirmemiz lazım. Bu da sıhhat hizmetlerinin yine yapılandırılmasını gerektiriyor” diyor.
“Artık yeni tedavi sistemleri geliştirildikçe onları uygulamaya hazır olmamız lazım” diye ekliyor.
Son vakitlerde lecanemab isimli bir ilacın Alzheimerlı hastaların beynindeki gerilemeleri yavaşlatma bakımından umut vadettiği ortaya çıktı.
Alzheimer Araştırmaları Vakfı yöneticisi Hilary Evans “Demans olaylarının yüzde 40’ının önlenme potansiyeli olduğu düşünüldüğünde, bu yürek parçalayıcı sıhhat probleminin bireyler ve toplum üzerindeki tesirlerini azaltma konusunda devasa bir fırsat olduğu da ortaya çıkıyor” diyor ve ekliyor:
“Beyin sıhhati ve beynimize yeterli bakmanın demans riskini nasıl azaltabileceği hakkında ulusal bir farkındalık yaratmanın tam vakti.”