Son sarsıntı felaketiyle, uzmanların uyardığı Marmara Zelzelesi konusunda bir kesim huzursuz oldu. Bilhassa İstanbul’da yaşayan TÜİK’e nazaran 15 milyon 840 bin 900 kişi bu kentte hayatını sorgulamaya girişti. Hizmet kesimi, enflasyonu, hayat kalitesi, kalabalığı, trafiği derken kapasitesinin üzerinde bir yükü taşımaya çalışan kadim kentte bir de Türkiye, İstanbul’dan ibaretmişçesine yapılan yatırımlar var. Bunu arz talep istikrarıyla açıklamaya çalışan bir kullanıcı ağır yorumlarla karşılaştı.
Türkiye’nin zelzele gerçeği son yaşanan felaketle sorgulanırken, 20 yıldan fazla müddettir Marmara Bölgesinde de uzmanların ikazlarıyla yaşanan bir hayat var. Türkiye nüfusunun TÜİK’e nazaran yüzde 18,70’nin yaşadığı, GSYH’nin yüzde 30,4’ünü kapsayan İstanbul ise başlı başına sorgulanıyor.
İstanbul, dünya üzerinde en eski, en pahalı, en hoş kentlerden biri. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın tabiriyle ‘ihanet edilen’ bu kent, Türkiye iktisadında ve demografisinde değerli bir yer kaplarken, bunu tek başına yapmıyor.
Ekonominin kalbinin attığı İstanbul, ülkedeki nüfusun neredeyse 5’te birini tek başına yükleniyor. En kalabalık, en büyük, en güçlü ancak en en adaletsiz üzere birçok “en”leri içeren İstanbul sarsıntı sonrası tartışmaların odağında yer alıyor.
Aslında ‘İstanbul’a kar yağmadıysa o yıl ülkeye kar yağmamıştır’ misali daima başlıkta yer alan adeta ‘anahtar kelime’ bazındaki bu kent geçmişte aşkla, şiirlerle anılırken, artık zorluklarla anılıyor.
Twitter’da mühendis olduğunu belirten bir kullanıcı da kendi üslubunca bu durumu, arz-talep istikrarıyla açıklamaya çalışıyor.
‘İstanbul’da kiraları kıymetli buluyor iseniz, tahminen de dandik bir işte çalışarak herkesin İstanbul’da yaşaması mümkün olmadığı içindir. Süt değerli ise tahminen de birilerinin köye gidip inek yetiştirmesi gerekiyordur.’ diyen kullanıcı, arz-talep istikrarının erken yaşta öğrenilmesi gerektiğini savundu. Paylaşımda sözlerden anlaşıldığı kadarıyla talep tarafına bir yüklenme görülüyordu, hasebiyle biz de eksik kalan arz tarafına baktık.
Dünyanın büyük kentlerinin merkezlerinde yaşayan demografiyi sayarken, gelir adaletsizliğinden dem vuruyordu. Fakat eksik kısımlar da uzun bir biçimde sayılabilirdi.
Arz-talep dendiği vakit herkes bir halde iktisadın temeline indiğini zannediyor lakin bu kısım psikolojide çocukluğa inmek üzere karmaşık bir durum. İktisat, sayısal datalar içeren toplumsal bir bilimdir. Kısaca bir tarifte ‘sosyal’ sözü yer alıyorsa insanı içerir ve tabloya siyah-beyaz dışında kalan tüm renkler de girer. Tahminen de yıllardır iktisattaki süren meselelerimiz da buradan gelmektedir. İçi su dolu balonu bir yerden itmeye çalışmak üzere. Basıncı öbür tüm yüzeye dağıtınca nereden patlayacağını bilememek üzere.
Bir kentte zenginlere hizmet edilmesi için değerli bir hizmet bölümü istihdamı gerekir. Hizmet dalı aslen ana istihdamın da yükünü taşır.
TÜİK’in son işgücü istatistikleri verisiyle birlikte göstermiş olalım. Marmara bölgesindeki gelişmiş öbür kentlerin bilgileriyle karşılaştırınca vilayet bazında GSYH’nin, sanayi ve imalatın hizmet dalı karşısında kat be kat fazla olduğu görülürken, İstanbul’da bu imalat+sanayi=hizmet dalı formunu alıyor.
Bir de gelir ve bölüm dağılımlarında adaletsizlik konusu giriyor burada devreye. İstanbul’un nüfus ve GSYH oranlarını verdik. Marmara bu mevzuda aslında bir ölçü kopuyor. Bu da bir manada yatırım planlamasını, gelir dağılımını ve haliyle demografiyi gösteriyor.
Yatırım planlaması derken tertipli olmayan bir planlama olduğu görülüyor. Tüm datalar Marmara bölgesinin Türkiye iktisadına damga vurduğunu teyit ediyor. Bu yatırımdaki planlamayı göz önüne koyuyor. Tamamı denmese de arzdaki tartı bölgede bulunuyor.
Türkiye GSYH’sinde, imalat ve endüstrinin yüzde 48,88’i, hizmetin yüzde 53,99’u, finans ve bilişim bölümlerinin yüzde 68,24’ü ve toplamın yüzde 45,47’si Marmara Bölgesi’nde yer alıyor.
Yüksek eğitimde 209 üniversitenin 57’si yalnızca İstanbul’da yer alıyor. Türkiye’de sahibinden’de satılık ve kiralık konut sayısı 612 bin 268 olurken, 187 bin 77’si yani yüzde 30,55’i İstanbul’da yer alıyor.
Bu bilgiler arzın dağılımını zati gösteriyor. Arz-talep istikrarında talebin de ağırlaşması bu halde ortaya çıkıyor.
Bu tespite çok da yorum yapıldı.
İstanbul, üzerinden arz-talep dengesizliği yeni bir husus değildi.
Ancak bu dengesizliğin planlamalarla artması da kelam konusuydu.
İstanbul’da yaşayan milyonlarca insan hak ettiği ömür standartlarına ulaşmanın güç olduğunu esasen yaşıyordu.
Tabi bir ülkede “sayıca”, mühendisten çok ustaya ve çalışana muhtaçlık duyulmalıydı.
Meslek liseleri, tarım dayanakları, dev projeler üzere daha sayılabilecek bir çok alanda yatırım planlamasında değerli sıkıntılar görülüyordu.
İstanbul, Türkiye’nin göz bebeğiydi lakin Türkiye İstanbul’u gözünden sakınmadan (teşbihte yanılgı olmaz) “hırpalayarak” seviyordu.
Dünyadaki birçok örnekte, gelişmiş çok kentler olduğu üzere, hayat pahalılığı yüksek olan kentler de çabucak hemen her ülkede bulunuyordu.
Yine de tüm yükü tek bir yerin çekmesi beklenemezdi.
Sizce? Yorumlarınızı bekliyoruz.
